کلانتری: مدیران دولتی منطقه دریاچه ارومیه کار را برایمان جهنم کردند | خصومت‌های طایفه‌ای؛ عامل ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها و مراتع

همشهری آنلاین – لاله غزالی: عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در نشست خبری که امروز (یکشنبه ۱۶ شهریور) در سالن همایش‌های این سازمان با حضور مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه برگزار شد گفت: احیای دریاچه ارومیه شاید اولین برنامه‌ریزی جامع کشور باشد که تقربا طبق زمان‌بندی پیش رفته است. 

وی افزود: البته این برنامه یک و نیم سال از زمان‌بندی عقب افتاد که آن هم به خاطر توجیه مسئولان منطقه‌ای و محلی بود. در کل دوره اجرای برنامه تثبیت و احیای دریاچه ارومیه مردم با ما همکاری کردند چون مشکلات را می‌دیدند و درک می‌کردند. بعضی از اعضای سمن‌هایی که در ۲ سال اول کار ستاد برای احیای دریاچه تلاش می‌کردند، تحت عنوان اقدام علیه امنیت ملی محبوس شده بودند.

• کارشکنی مدیران دولتی منطقه

کلانتری ادامه داد: در ۲ سال اول کارمان آنقدر مدیران دولتی منطقه، به‌ویژه در آذربایجان غربی، برای ما مشکل ایجاد کردند که کار برایمان جهنم شده بود. اگر آنها همکاری کرده بودند یک تا یک و نیم سال از حالا جلوتر بودیم. 

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در ۲ سال اول استانداری آذربایجان غربی حداقل همکاری را با ما داشت و مدیران زیرمجموعه آن هم نه‌تنها همکاری نمی‌کردند بلکه کارشکنی می‌کردند. 

وی در پاسخ به سوال همشهری درباره میزان همکاری نهادهای مرتبط با کشاورزی با ستاد احیا به عنوان بخشی که ساماندهی آن نقش مستقیمی در احیای دریاچه ارومیه دارد، گفت: در ۲ سال اول متاسفانه هیچ همکاری‌ای صورت نگرفت؛ به‌خصوص از سوی آذربایجان غربی. آنها می‌گفتند ۹۱ درصد حقابه دریاچه را این استان تامین می‌کند و بیشترین محدودیت‌ها هم برای این استان در نظر گرفته شده است. این در حالی بود که غبار نمکی ساکنان تبریز را اذیت می‌کرد. 

کلانتری ادامه داد: اما با اجرای برنامه‌ها و کاهش ۴۰ درصدی آب کشاورزی، تولید محصول ۱۷ درصد افزایش پیدا کرد. دلیل این مساله هم این بود که آب زیاد بود و ریشه را خفه می‌کرد. 

وی اعلام کرد: امسال ۳۰۰ میلیارد تومان برای زهکشی و آبیاری تحت فشار اراضی کشاورزی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه اختصاص داده‌ایم. همه چاه‌های غیرمجاز در فاصله ۵۰۰ متری از دریاچه را هم مسدود کرده‌ایم چون آب آنها حقابه دریاچه است.

وی از زیر کشت چغندر قند رفتن ۲۱ هزار هکتار از اراضی کشاورزی آذربایجان غربی به عنوان کشت پرآب‌بر و نمونه عدم همکاری مسئولان منطقه‌ای با ستاد احیا در ۲ سال نخست فعالیتش یاد کرد و گفت: ۴۰۰ هزار تن چغندر کشت‌شده در این منطقه با مصرف آبی به اندازه حجم سد سیلوه باید به خراسان و اصفهان  می‌رفت که به شکر و قند تبدیل شود. برای کل این کار ۲۲ میلیون دلار باید صرف می‌کردیم تا در نهایت ۱۸ میلیون دلار درآمد ارزی از محل صادرات شکر به دست می‌آوردیم، یعنی نه‌تنها آبی را که حق دریاچه بود صرف آن می‌کردیم، بلکه ۵ میلیون دلار ضرر هم می‌دادیم. بسیار تلاش کردیم که مسئولان استانی را مجاب به متوقف کردن کشت چغندر قند کنیم تا بالاخره مسئولان با ستاد همسو شدند.

• پایان عملیات مهندسی در سال جاری

کلانتری با اشاره به تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ١٣٩٢ گفت: برنامه‌ریزی‌ها برای احیای دریاچه ارومیه ۶ ماه زمان برد. البته در کل کشور هیچ مهندس مشاوری نداشتیم که این کار را انجام دهد از این رو ناچار دست به دامن دانشگاه‌ها شدیم. کنسرسیوم دانشگاهی کشور با محوریت دانشگاه صنعتی شریف و عضویت ١٣ دانشگاه برتر کشور تشکیل شد که با تلاش آنها مطالعات در ۶ ماه اول کار انجام شد. 

وی افزود: امسال آخرین سال اجرای پروژه‌های مهندسی و سخت‌افزاری احیای دریاچه ارومیه است و همه اقداماتی که از سال ١٣٩٢ آغاز شده بودند، دی‌ماه امسال به طور کامل به بهره‌برداری می‌رسند.  

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: احیای دریاچه ارومیه شاید تنها پروژه‌ای در جهان باشد که یک دریاچه مرده را دوباره به مسیر زندگی بازگردانده است و طبق برنامه تا سال ١۴٠۶ دریاچه به تراز اکولوژیک خود و شاید هم بیشتر خواهد رسید.  

کلانتری با بیان اینکه امسال عملیات مهندسی احیا تمام می‌شود، از تحریم‌های آمریکا علیه ایران یاد کرد و گفت: تحریم‌ها باعث شد درآمد کشور کاهش پیدا کند. با این حال، با توجه به اهمیت مساله و حمایت‌های رئیس‌جمهور، این مساله باعث نشد احیای دریاچه ارومیه لطمه بخورد و سازمان برنامه و بودجه تا آنجا که مقدور بود، با ما همکاری کرد. بودجه‌ امسال ستاد با دستور رئیس‌جمهور محقق شد و بیش از هزار میلیارد تومان اعتبار باقیمانده هزینه عملیات اجرایی نیز تخصیص یافته است. 

وی گفت: ۱۱ هزار میلیارد تومان در بخش‌های مختلف احیای دریاچه ارومیه هزینه شده که از این میزان کمتر از ۵۰ میلیارد تومان - یعنی کمتر از نیم درصد - به بخش برنامه‌ریزی و نظارت تخصیص داده شده است.

• غبارهای نمکی و پیشنهاد جابه‌جایی جمعیت

کلانتری گفت: تحریم‌ها باعث شد درآمد کشور زیر و رو شود اما با وجود کاهش درآمدهای نفتی، رئیس‌جمهور بر تامین اعتبار مورد نیاز برای احیای دریاچه تاکید داشت. همچنین سازمان برنامه و بودجه همکاری خوبی با ستاد داشت و همین سبب شد عملیات سازه‌ای احیا متوقف نشود.  

وی همچنین به افتتاح پروژه زاب اشاره کرد و گفت: احداث ٣۴ کیلومتر از ٣۶ کیلومتر این تونل با همت قرارگاه خاتم‌الانبیا به پایان رسیده و ۲ کیلومتر باقیمانده نیز یکی، ۲ماه دیگر انجام می‌شود.  

کلانتری از تاسیس مرکز آینده‌پژوهی دریاچه ارومیه در سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد و گفت که این مرکز تا پایان کار دولت در مردادماه آتی جایگزین ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌شود. 

وی با تشکر از مجلس به دلیل تصویب لایحه حفاظت از تالاب‌ها گفت: براساس این لایحه تامین حقابه تالاب‌ها مشخص و مقرر شد وزارت نیرو آن را تامین کند. بیش از ۷۰ تالاب بزرگ و نسبتا بزرگ داریم که تا یک سال پیش هیچ حقابه‌ای به آنها تعلق نمی‌گرفت و فقط با سیلاب سیراب می‌شدند. اما بعد از تصویب این قانون، سازمان حفاظت محیط زیست حقابه ۳۷ یا ۳۸ تالاب را مشخص و به وزارت نیرو اعلام کرد و این وزارتخانه سال گذشته برای اولین بار حقابه تالاب‌ها را به رسمیت شناخت. امیدواریم تا پایان دولت حقابه تمام تالاب‌های متوسط به بالا تامین شود.

کلانتری تاکید کرد: براساس این قانون، اگر با خشکسالی یا کمبود آب مواجه شویم، حق ندارند حقابه تالاب را کم کنند و آن را به بخش‌های شرب یا کشاورزی اختصاص دهند. خوشبختانه با اقدامات صورت‌گرفته تالاب‌ها دارند سر و سامان می‌گیرند و دیگر قربانی کمبود آب نخواهند شد.

وی درباره اینکه سوال می شود، احیای دریاچه ارومیه به علت بارندگی بوده است، گفت: قطعا اگر آب نباشد دریاچه احیا نخواهد شد اما این باران در سال‌های گذشته نیز بوده ولی سالانه ۴۰ سانتیمتر از آب دریاچه کم می‌شد پس به این نتیجه می‌رسیم که با اقدامات صورت‌گرفته است که آب موجود در حوضه آبخیز و باران به دریاچه رسیده است.

وی ادامه داد: با توجه به تبخیر بالای آب در دریاچه ارومیه اگر اقدامات احیا و تثبیت صورت نمی‌گرفت گرد و غبارهای نمکی شهر تبریز را فرا می‌گرفت. در سال ۹۴ بخش زیادی از مردم این شهر به خاطر غبارهای نمکی دچار فشار خون بالا شدند بنابراین قطعا ادامه این روند کار بااهمیتی بود که باید تحت هر شرایطی انجام می‌شد. دریاچه ارومیه حدود ۱۳ میلیارد تن نمک دارد، یعنی به ازای هر انسان روی کره زمین ۲ تن نمک در دریاچه موجود است. زنبورهای عسل سال ۹۵ نتوانستند هیچ فعالیتی داشته باشند این در حالی است که اگر زنبور عسل در یک منطقه چند سال فعالیت نکند کشاورزی آنجا از بین می‌رود.

کلانتری با اشاره به پیشنهاد جابه‌جایی جمعیتِ در معرض غبارهای نمکی تاکید کرد: کل جمعیت جابه‌جا شده در جنگ تحمیلی به ۹۰۰ هزار نفر هم نمی‌رسید اما در حوضه دریاچه ارومیه باید ۳ میلیون نفر را جابه‌جا می‌کردیم بنابراین برای رئیس‌جمهور  روشن شد دریاچه باید احیا شود و تلاش کرد اعتبار ستاد کم نشود.

• ماجرای سدهای نیمه‌تمام

معاون رئیس‌جمهور ادامه داد: با شروع کار ستاد قرار شد سدهای جدید در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه ساخته نشود و آب اضافه سدهای موجود به سوی دریاچه رهاسازی شود از این رو برخی از سدها که بالای ۵۰ درصد پیشرفت داشتند مانند سد نازلو و باراندوزچای نیمه‌تمام رها شدند.  

کلانتری افزود: اواخر امسال یک میلیارد متر مکعب آب جدید وارد دریاچه ارومیه می‌شود و از سال ۱۴۰۷ که تراز اکولوژیک دریاچه به حد نصاب خواهد رسید، می‌توان ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون متر مکعب از حقابه دریاچه را کاهش و به امور دیگر اختصاص داد. آن زمان باید بررسی شود که آیا سدهای نیمه‌کاره تمام بشوند یا همچنان باقی بمانند.

معاون رئیس‌جمهور در پاسخ به این سوال که آیا اشتباهی در روند احیا نداشتید، گفت: قطعا هر کاری اشتباهاتی به همراه دارد. مثلا در ابتدای برنامه‌ریزی‌ها تصمیم گرفته بودیم ۵۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی که از زرینه‌رود آب دریافت می‌کردند، کشت نشوند اما بعدها مشخص شد که اگر ۱۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شود دیگر نیازی به اجرای این طرح نیست. 
وی با تاکید بر اینکه برنامه ما داینامیک است نه استاتیک گفت: هر لحظه و هر جا اشتباهی داشتیم حتما درصدد اصلاح آن برآمدیم.

• احداث جاده میان‌گذر دوم

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تصمیم گرفته بودیم که جاده میانگذر دومی برای دریاچه احداث کنیم. این پل باید ۳ سال پیش ساخته می‌شد اما به علت کمبود بودجه به امسال موکول شد. با احداث این پل ۵۰۰ متری از سمت غرب دریاچه، گردش آب به ۹۸ درصد و رسوب به حداقل خواهد رسید. ساخت آن ۶ تا ۷ ماه زمان می‌برد. احداث این پل کاهش چرخش آب ناشی از احداث پل میانگذر اول را جبران خواهد کرد.

کلانتری گفت: هزینه‌های احیای دریاچه ارومیه تا پایان سال به اتمام می‌رسد و برای سال آینده شاید حدود ۱۰۰ میلیارد تومان نیاز باشد. برای سال‌های بعد نیز هر سال حدود ۳۰ میلیارد تومان نیاز است. اگر سیاست‌های امروز در قبال دریاچه ارومیه پس پایان کار دولت تغییر نکند، دریاچه کاملا احیا خواهد شد. البته نمی‌توانم تضمین کنم که دولت مثلا عوام‌فریب نباشد و نگوید می‌خواهم سدهای نیمه‌تمام را کامل کنم. حاکمیت باید مانع اجرای تغییر سیاست‌ها شود. در واقع آن ۳۰ میلیارد تومان هم هزینه مرکز آینده‌پژوهی دریاچه ارومیه و نظارت بر آن است.

وی ادامه داد: اگر سیاست‌ها تغییر نکند دریاچه تا سال ۱۴۰۶ قطعا احیا خواهد شد. با اقدامات صورت‌گرفته، تا پایان اسفند امسال حدود ۵ میلیارد متر مکعب آب به دریاچه می‌رسد. با احیای کامل در سال ۱۴۰۶، حدود ۱۴ میلیارد و ۹۸۰ میلیون متر مکعب حجم آب دریاچه ارومیه خواهد بود که این حجم آب جدای از میزان تبخیر است.   

کلانتری گفت: در سال‌های اول شروع به کار ستاد احیای دریاچه ارومیه از تجربیات کشورهای دیگر استفاده می‌کردیم اما از سال ۱۳۹۶ خودمان تولیدکننده شدیم به طوری که مرکز منطقه‌ای اسکاپ که در زمینه گرد و غبار فعالیت می‌کند، مرکز خود را در تهران مستقر کرد.

وی افزود: امروز حدود ۹۶ درصد از کانون‌های گرد و غبار اطراف دریاچه ارومیه مهار شده است و آن چند درصد باقیمانده نیز به‌زودی مهار می‌شود.

• ۲ اصل جهانی را قبول نداشتیم 

معاون رئیس‌جمهور در پاسخ به این سوال همشهری که «چرا در حوزه محیط زیست می‌گذاریم کار به جاهای باریک بکشد؟» گفت: به این دلیل که ۲ اصل جهانی را قبول نداشتیم؛ نزدیک به ۶۰ سال است اصل آمایش سرزمین در دنیا اجرا می‌شود و از دهه ۷۰ نیز دنیا به اصل توسعه پایدار  رسیده ولی ما آنها را قبول نداشتیم. تازه بعد از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده که در حال تهیه نقشه آمایش سرزمین است.

وی تاکید کرد: مشخص بود که با قبول نداشتن این ۲ اصل در آینده مشکلات زیادی گریبانگیر ما خواهد شد که امروز نتیجه آن خشک شدن تالاب‌ها و افزایش پسماندهای شمال کشور است. وقتی برنامه آمایش نداشته باشیم هر نهاد و = سازمانی برای خود برنامه‌ریزی می‌کند و همه کارها ناهماهنگ پیش می‌رود. مثلا ایران با افغانستان در سال ۱۳۵۱ قرارداد بست که این کشور سالانه ۸۲۶ میلیون متر مکعب آب به ما بدهد. برای این میزان آب در بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعت برنامه‌ریزی کردند اما حق محیط زیست دیده نشد که نتیجه آن خشک شدن هامون است. البته از آن میزان آب حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب نیز تبخیر می‌شود.

کلانتری ادامه داد: در بسیاری از کشورها فولاد و پتروشیمی باید در کنار منابع آبی ایجاد شوند ولی ما در همه جای کشور حتی مناطق کویری کارخانه فولاد و پتروشیمی ساخته‌ایم. سال ۱۳۹۸ دولت دستور داد فولاد و پتروشیمی نباید در نقاطی از کشور که آب ندارند ایجاد شود و مجوز به آنها داده نخواهد شد.

• چرا پسماندهای شمال ساماندهی نشد

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: از روزی که وارد سازمان حفاظت محیط زیست شدم برای زباله‌های شمال کشور برنامه داشتیم. سال اول یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی برای ساماندهی پسماندها با اولویت استان‌های شمالی بودجه گذاشته شد اما مجلس وقت این پول را از سهم محیط زیست برداشت و به بخش‌های دیگر اختصاص داد در حالی که اگر این کار انجام نمی‌شد، اکنون مشکل پسماندها حل شده بود. البته امسال نیز اعتباری برای این کار از صندوق توسعه ملی در نظر گرفته شده ولی تا تخصیص یابد و کار اجرایی شود زمان می‌برد.

• خصومت‌های طایفه‌ای؛ عامل بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها 

کلانتری درخصوص آتش‌سوزی‌های چند ماه اخیر در محیط زیست کشور نیز گفت: باید قبول کنیم که آتش‌سوزی بخشی از اکولوژی است. مثلا امسال بیش از یک میلیون هکتار از جنگل‌های سیبری در روسیه در آتش سوخت. بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها در ایران - عمدی یا سهوی - عامل انسانی داشت که بخش زیادی از آن هم از خصومت‌های طایفه‌ای و نیز آتش زدن زمین‌های کشاورزی پس از درو نشأت گرفته بود.